Migratie en respect
Het is 2002 als zij afscheid neemt van haar moeder, zussen, familie en vrienden. Rosa verlaat definitief haar geboorteland Nicaragua voor haar liefde in Nederland. Vastberaden om het te laten slagen, zich aan te passen en om zoveel mogelijk te leren.
Wat voor impact heeft het achterlaten van haar land, haar cultuur op haar identiteit?
We zitten samen aan een tafeltje en proosten op haar 60ste verjaardag én op haar nieuwe baan. Al pratend, komen we op Nicaragua, haar thuisland. Het land in Midden-Amerika waar wij als familie getuigen waren van het kerkelijk huwelijk tussen Rosa en haar Nederlandse liefde.
Eind vorig jaar reisde zij alleen terug naar Granada in Nicaragua om haar ouderlijk huis leeg te maken voor nieuwe huurders. Vanaf het overlijden van haar vader ruim dertig jaar geleden had Rosa zich verantwoordelijk gevoeld voor haar moeder en haar drie jongere zussen.
Toen hun moeder overleed, had één van de zussen het huis een aantal jaren alleen bewoond. Recent verliet ook zij het huis en vluchtte voor het dictatoriale regime in Nicaragua. Drie dochters, waaronder Rosa, zijn uitgevlogen voor de liefde. Het huis was jarenlang hun veilige basis geweest en was nu verlaten.
Het land is er nog, maar de cultuur is dood
Met het opruimen van de spullen in het huis gingen herinneringen door haar handen en haar hoofd. Het op jonge leeftijd verliezen van haar vader en de burgeroorlog die zij had meegemaakt, heeft haar identiteit gevormd. In haar herinneringen ligt besloten wie zij werkelijk is. Rosa rouwt om wat verloren is gegaan. Zij rouwt over het verlies van haar cultuur. Het land is er nog, maar de cultuur is dood.
Met pijn in haar hart slaat Rosa de armoede gade, die er ondanks de vrede in haar land heerst. Mede doordat de Amerikaanse regering Biden Nicaragua als straf voor het ondemocratische regime sancties heeft opgelegd, leeft het land in armoede.
Stadsgenoten wachten urenlang voor het huis, terwijl Rosa sorteert en opruimt. Zij veren op als de deur open gaat en er bedden en kasten buiten worden gezet. Zelfs afval nemen ze mee. Zoekend naar bruikbare spullen om hun sobere leven te verrijken. Het gaat Rosa aan het hart.
Het ontruimen van haar ouderlijk huis helpt haar om steeds een beetje meer afscheid te nemen van wat er ooit geweest is. Haar emigratie naar Nederland is feitelijk een identiteitsreis geweest. Ontworteld van haar verleden, losgerukt uit eigen rituelen woont en werkt Rosa al meer dan twintig jaar in Nederland. Wie is zij, behalve vrouw van een gemeentelijke beleidsadviseur, geworden?
Zij heeft zichzelf verder ontplooid. Haar universitaire studies werden in Nederland op HBO niveau erkend. Een zure bevestiging van haar gevoel dat haar verleden als minder werd ervaren. Toch was ze er gelukkig mee. Het gaf haar perspectief op een nieuwe loopbaan.
In Nederland
Het Nederlandse leven overspoelde haar. Zij maakte zich de taal eigen, vond een baan in de kinderopvang, raakte gewend aan het klimaat en maakte zich de Nederlandse gewoonten en gebruiken eigen. Tijd om na te denken over wie zij was in haar geboorteland en wie zij geworden is in deze nieuwe omgeving was er niet.
Ze had iets achter gelaten, zonder te weten hoe haar leven er verder uit zou zien. Zij hechtte zich aan vriendinnen, schoonzussen, neven, nichten, familie en nieuwe collega's. Haar man en haar huis zijn haar nieuwe veilige basis geworden. Die nieuwe omgeving heeft haar gevormd en haar nieuwe identiteit mede bepaald. Erkenning krijgen, was niet zo vanzelfsprekend als dat in haar geboortestad was geweest.
Hoewel zij intens geniet van haar nieuwe heden, rouwt zij nog steeds om haar eigen cultuur, referentiekaders en familie. Wij hebben soms niet genoeg oog voor die rouw die met dit verlies gepaard gaat.
Het is lastig om zichzelf los te maken van haar systeem van herkomst. Er hebben de nodige tranen gevloeid, maar ze heeft zich in die transitie van identiteit staande gehouden.
Twee verschillende systemen
In de geest van haar ouders straalt zij wijs- en waardigheid uit. Zij is zelfverzekerd. Ook al voelt zij zich nog altijd gehecht aan en verweven met de cultuur van haar geboorteland, zij is hier geaard. Noem het een dubbele sociale identiteit, vanwege de identificatie met twee verschillende systemen.
Het duale proces model van Stroebe & Schut (1999) over rouwen laat zien hoe mensen heen en weer pendelen tussen het oude (en het verlies daarvan) en het nieuwe (het herstel en de re-integratie). Rosa pendelt letterlijk tussen haar achtergelaten verleden en het nu.
Eind van het jaar hoopt zij opnieuw naar Nicaragua te kunnen reizen. Voor familiebezoek, maar ook zodat haar enige in Nicaragua achtergebleven zus zich niet verlaten voelt. Zo onderhoudt zij de brug tussen het oude en het nieuwe. Zij klampt zich niet vast aan het verleden, maar richt zich op de toekomst.
Haar rust en zelfvertrouwen is voor mij een bevestiging dat Rosa zich veilig voelt bij ons. De lessen die zij leerde van haar vader over hoe om te gaan met eigenwaarde en teleurstellingen, heeft haar gevormd tot een evenwichtige vrouw met een nieuwe ge-integreerde identiteit.
Zij omarmt al het nieuwe en jaagt met succes haar dromen na.
Binnenkort begint mijn lieve schoonzus Rosa haar droombaan als kindercoach op een basisschool.
Una enorme reverencia!
Petje af
